Hælisleitendur, inni eða úti?

Nú eru tæplega tuttugu ár síðan ég flutti til Íslands. Mér líður vel hér og líf á Íslandi er að mörgu leyti spennandi fyrir mig. Það þýðir samt ekki að líf hérlendis sé auðvelt eða opið öllum. 

Líkt og í heimalandi mínu Japan virðist mér að Íslendingar tali gjarnan um það að vera „inni eða úti”. Það er sagt að eyþjóðir eigi yfirleitt slíkt hugtak. Þegar innflytjenda tekst að komast inn í þjóðfélagið, ekki aðeins yfir landamærin, heldur teljist beinlínis til samfélagsins þá loksins getur hann orðið skapandi hluti af því. Það getur verið mjög langt ferli. Innflytjendum finnst yfirleitt erfitt að komast ,,inn“ í hið nýja samfélag. Ég er ekki að ásaka Íslendinga, innflytjendur bera líka ábyrgð vissu leyti. En stundum bera Íslendingar ábyrgð á þeim „vegg“ sem hindrar það að útlendingar komist inn í samfélagið. 

Þeir sem að mínu mati teljast til þeirra sem eru ,,úti“ eru hælisleitendur, sem dvelja hérlendis og bíða eftir tækifæri til að hefja ,,venjulegt líf“. Þeir eru stöðugt ,,úti“ í íslenska samfélaginu. Hér á ég ekki einungis við að þeir hafi ekki komist inn í samfélagið í landinu, heldur vegna lögfræðilegra álitamála, en í augum margra Íslendinga eru málefni hælisleitenda ekki ,,þeirra mál“ heldur ,,einhverra annarra“ í einhverjum öðrum stöðum. 

Það er t.d. nær undantekningarlaust að ef að umfjöllun um hælisleitendamál birtist í fjölmiðlum þá er hún neikvæð. Umfjöllunin varir um skamma hríð og hverfur svo aftur eins og ekkert hafi gerst. Þetta er ekki í lagi. Hvers vegna vilja yfirvöld og stjórnmálamenn ekki taka upp málefni hælisleitenda til almennilegrar umræðu? Margir sem eru tengdir málefninu hafa bent á að það er virkileg þörf á að endurskoða móttökukerfi hælisleitenda sem og vinnumeðferð og vinnubrögð viðkomandi aðila. Það er full ástæða til þess að fjalla almennilega og ítarlega um málefni hælisleitenda í stað þess að hlaupa upp til handa og fóta í hvert sinn sem einhver óvænt uppákoma á sér stað og síðan ekki söguna meir. 

Nýlega hef ég fengist við tvö tilfelli vegna hælisleitenda. Í báðum tilfellum var hælisleitendum synjað upptöku málanna vegna Dyflinarreglunnar og þeim vísað út úr landi, þó að það virtist vera nægjanleg ástæða til að taka málin upp hér á Íslandi. Útlendingalög kveðja á um að ,,ef útlendingurinn hefur slík sérstök tengsl við landið að nærtækast sé að hann fái hér vernd, eða ef sérstakar ástæður mæla annars með því. (46.gr.a) má taka umsókn um hæli til efnismeðferðar, þrátt fyrir Dyflinnarreglunnar. ,,Sérstök tengsl“ eru fyrst og fremst túlkuð eins og tengsl gegnum fjölskyldu eða ættingja. En er hún í raun og veru aðeins takmörkuð við þetta? 

Þar sem Íslendingar stöðva marga hælisleitendur sem eru á leiðinni til Norður-Ameríku vegna Shengen-kerfisins enda neyðir þá þess vegna til að sækja um hæli hérlendis, þurfa Íslendingar þá ekkert að velta málinu fyrir sér? Að mínu mati, hvílir ábyrgð á ríkisstjórninni og Alþingi og vinnubrögðum þeirra aðila sem að málinu koma og því þarf að endurskoða móttökuferlið og vinnubrögðin. 

Ísland er smáþjóð og margt gott hefur gefist af því. Eitt er að fólkið þekkist vel og persónulega, sem er afar torvelt í stórum þjóðum eins og í Bretlandi eða Þyskalandi. Afleiðing þess að þekkja vel til hvers annars er að við getum staðfest manngildi hver og eins og mannvirði í brjósti okkar. Þessi góður kostur á að gilda hælisleitendum líka. Ég óska þess að hælisleitendur sitji ekki lengi úti þjóðfélaginu og þeim verði boðið inn í það.

 

 

Um sérþjónustu kirkjunnar

Sr. Ingileif Malmberg, sjúkrahúsprestur, skrifaði ágæta grein um sérþjónustu kirkjunnar sem birtist í Morgunblaðinu 3. september sl. Mig langar að bæta nokkrum línum við frá eigin brjósti mínu. Ég verð að takmarka mál mitt við sérþjónustu presta vegna takmarkaðs rýmisins en það þýðir alls ekki að mér finnist lítið til þjónustu djákna koma eða annarrar starfsemi kirkjunnar.

 

Á Íslandi starfa nú á vegum þjóðkirkjunnar 16 sérþjónustuprestar. Sumir starfa beint fyrir kirkjuna en aðrir eru ráðnir á stofnanir eins og á sjúkrahús eða elliheimili. Dæmi um þá sem eru ráðnir beint af þjóðkirkjunni eru t.d. prestur fanga, prestur heyrnarlausra, prestur fatlaðra, prestur innflytjenda og sjúkrahúsprestur á LSH.

Hvað er sérstakt?

Hvað þýðir „sérþjónusta“ presta? Hvað er „sér“ í þjónustunni? Mér skilst að orðið „sér“þjónusta hafi tvær merkingar hér á landi. Fyrsta merkingin er sú að sérþjónustuprestar annist aðallega kærleiksþjónustu. Yfirleitt og almennt þýðir það að prestar sjái um ýmiss konar þjónustu við fólk sem á í „sérstökum“ erfiðleikum eins og t.d. líknarþjónustu, þjónustu við fátæka, fanga og svo framvegis. Þjónusta af þessu tagi er kölluð „Diakonia“ á þýsku eða „diakoni“ á sænsku, sem þýðir að „þjóna“ en þetta orð er nátengt hugtaki um samfélagsvelferð í kristnum anda.

Mér virðist svolítið einkennilegt að Íslendingar skuli nota orðið „kærleiksþjónusta“ til að segja frá „Diakonia“. Að sjálfsögðu er öll þjónusta kirkjunnar kærleiksþjónusta og því er það ekki hægt að aðskilja ákveðna þjónustu frá almennri þjónustu kirkjunnar í nafni kærleiksþjónustu. Þetta hljómar eins og smáatriði en ef þjónusta við fátæka eða fanga er „sérstök“ kærleiksþjónusta“, þá gæti hún valdið óþarfa og óæskilegri aðgreiningu á þjónustu kirkjunnar. Þess vegna þurfum við að hugleiða þetta. „Diakonia“ er grunnþjónusta kirkjunnar og er alls ekki „sér“þjónusta í raun. Til þess að forðast misskilning: það er ekki rétt heldur að hugsa að „Diakonia“ sé þjónusta sem einungis djáknar veita. „Diakonia“ í þessu samhengi er mun stærra hugtak. ,,Diakonia" er einnig grunnþjónusta presta sem svokallaðir ,,sér"þjónustuprestar sinna því í meira mæli í samanburði við presta sem starfa í söfnuðum.

 

Önnur merking sem orðið „sér“þjónusta bendir til er sú að starfshættir sérþjónustupresta séu oftast öðruvísi en „venjulegra“ sóknarpresta. Það sem er sérstakt hér er ekki þjónustan sjálf heldur starfshættir prestsins. Víst eru starfshættir nokkurra sérþjónustupresta frábrugðnir hefðbundnum háttum sóknarpresta. Hin hefðbundna hugmynd um kirkjulíf er að grunneining hennar er sóknin og kirkjuhúsið hennar. Sóknin er landfræðilega ákveðin og hún er samtímis samfélag þeirra íbúa sem þar búa. Hefðbundið kirkjustarf byggist því í raun á landfræðilegum ramma.

Sérþjónustupresturinn hefur á hinn bóginn enga landfræðilega sókn, starfshættir hans byggjast fyrst og fremst á þörf viðtakanda þjónustunnar, án tillits til hvar hann er staddur. Það er því enginn landfræðileg aðgreining. Sérþjónustupresturinn þarf hins vegar að hafa góða þekkingu á málefnum þess fólk sem hann sinnir sérstaklega umfram kristilega þekkingu sína. Það er t.d. nauðsynlegt að kunna táknmál til þess að geta þjónað heyrnarlausu fólki. Þokkaleg þekking á sjúkdómum og læknismeðferðum er ómissandi til þess að þjóna á spítala. Það sama má segja um grunnþekkingu á meðal þeirra sem þjónusta fanga, innflytjendur eða fólk sem er þroskahamlað.

Sama grunnþjónusta kirkjunnar

Tilgangur sérþjónustu presta er hins vegar alveg sá sami og þjónusta presta í sóknum. Hann er að boða fagnaðarerindi Jesú Krists í orði og verki. Ég kýs þó persónulega að segja að tilgangurinn sé að þjóna fólki í kærleika Jesú á þeirri forsendu að allir eru Guðs börn. Munurinn á „sér“þjónustunni og hefðbundinni þjónustu snýst fyrst og fremst um hvernig prestur veitir fólki þjónustu sína.

Þannig er „sér“þjónusta presta raunar ekki sérstök í dýpri merkingu, heldur er hún grunnþjónusta eins og hefðbundin, kirkjuleg þjónusta. Mér þykir leitt að finna að sá misskilningur og sú vanþekking skuli enn vera til staðar innan kirkjunnar að „sér“þjónustuprestar brjóti gegn þeirri einingu kirkjunnar sem byggist á sóknum og myndi sérhóp. Það er ekki tilgangur „sér“þjónustupresta að mynda sérhóp innan kirkjunnar og aðskilja fólk frá sókninni sinni, heldur veita þeir þjónustu við ákveðnar aðstæður þegar brúa þarf bilið á milli þess sem fólk þarf af kirkjulegri þjónustu en kemst ekki í hefðbundnar messur eða getur ekki þegið þjónustu á sama hátt og aðrir í sókninni. Draumsýnin er sú að allir mætist í sama kirkjuhúsi og sömu messu. En stundum þurfa sumir að fara lengri leið áður en draumurinn rætist.

Það var til mikillar gæfu sem eftirfarandi orð komust í skýrslu nefndar um heildarskipan þjónustu kirkjunnar sem var lögð til kirkjuþings árið 2010, og kirkjuþingið samþykkti megináherslur hennar: „Sérþjónustuprestar séu ráðnir til að sinna grunnþjónustu kirkjunnar þar sem henni verði ekki sinnt með fullnægjandi hætti á vettvangi sókna“. Ég álít að þetta sé fagnaðarefni og stórt skref fyrir alla í kirkjunni og þjóðfélaginu. Við förum þessa leið.


-Fyrst birt í Mbl. 28. september 2011, með smábreytingu-

Aðstoð við innflytjendur í hversdagslífi

Ég fæ nú mjög margar fyrirspurnir fráÍslendingum um japönsku sem leggja stund á tungumálið. Japanskan er nokkuðvinsælt tungumál meðal ungra Íslendinga og hefur verið kennd í HÍ og nokkrummenntaskólum undanfarin ár. 

Þegar slíkar spurningar eða beiðnir um yfirlestur berast, reyni ég alltaf aðsvara og útskýra eins vel og mér er kostur. Í fyrsta lagi er það vegna þess aðmér líkar vel að fólki sýni móðurmáli mínu og menningu áhuga en það er einnigvegna þess að ég er svo þakklátur fyrir þá aðstoð sem ég fæ við íslenskuna frávinum mínum að ég vil gera hið sama fyrir Íslendinga sem eru í svipaðri stöðu.

Í hvert sinn sem rætt er um lífskjörinnflytjenda á Íslandi eru rædd er bent á mikilvægi þess að þeir hafi kunnáttuí íslensku máli: Íslenskt tungumál er lykillinn að samfélaginu og þess vegnaeigi innflytjendur að læra það. Ég er sammála þessari ábendingu á eftirfarandigrundvelli. Íslenskan er hagnýtt verkfæri til að lifa á Íslandi og er hluti afmenningarlegum kjarna Íslendinga. Langflestir Íslendinga óska þess að hún verðieinnig tákn sem sameinar fjölmenningarlegt samfélag. 

Halda áfram að lesa hér: 
http://www.tru.is/pistlar/2011/7/a%C3%B0sto%C3%B0-vi%C3%B0-innflytjendur-i-hversdagslifi

Uggvænleg þróun hælismála á Norðurlöndum

Ég er daglega ísamskiptum við hælisleitendur á Íslandi. Ég er ekki sérfræðingur í málum þeirraen hef engu að síður lært margt á þessum samskiptum. Bein samskipti við fólkeru oft besta kennslan. 

Nú hef ég áhyggjur af þróun hælismála á Norðurlöndum. Það er um regluna „Non-refoulement",sem bannar að senda hælisleitanda til baka til heimalands síns þar sem viðkomandióttast að vera þar í lífshættu eða sæta ofsóknum.

Að sögn hælisleitendasem ég hitti sjálfur og hlustaði nýlega á á Íslandi voru þrír einstaklingar af7-8 manns sem höfðu verið sendir heim frá Norðurlöndunum þar sem þeir sóttufyrst um hæli. Hefur einhver áhuga á að vita hvað beið þeirra í heimalöndunum? „Lögregluþjónarbiðu eftir mér á flugvellinum og ég var settur beint í fangelsi," sagði hver ogeinn þeirra, en dvalartími þeirra þar var misjafn. Einn var tvö ár í fangelsi.Hælisleitendurnir segjast hafa borið vitni um hvernig „heimsending" þeirramyndi enda.

„Non-refoulement"er grundvallarregla sem 33. gr. samnings um réttarstöðu flóttamanna hjá SÞ frá1951 kveður á um. Auðvitað er þetta ákvæði mjög mikilvægt og margs konar atriði/kerfií kringum flóttamannamál byggjast á þessari grunnreglu. Ef þessi grunnregla er álitinveigalítil í hælisumsóknum einstaklinga skekur það heildarkerfið og réttarstaðahælisleitenda fer aftur um sextíu ár. Þetta er því alvarlegt mál.

Þetta snertirjafnframt annað alvarlegt mál sem ég hef áhyggjur af. Eins og við vitum er Evrópusambandiðmeð Dublinarreglu og Noregur og Ísland eru aðilar að henni með sérsamningi. Íreglunni er kveðið á um að fyrsta landið þar sem manneskja sækir um hæli skalbera ábyrgð á því máli og leiða það til lykta. Ef einstaklingur sækir um hæli ínýju landi á meðan fyrsta umsókn hans er enn í meðferð í ríkinu þar sem hælisleitandileitaði fyrst skjóls á það land sem fær aðra umsókn að senda viðkomandi afturtil fyrsta lands.

En forsenda þesskerfis er að hvert og eitt land kanni hælisumsókn vel og sinni hennialmennilega. Ef fyrsta land, sem á að bera ábyrgð á ákveðinni hælisumsókn, sýnirmálinu kæruleysi eða brýtur reglurnar stenst Dublinarreglan ekki.

Ef nokkur löndsinna hælisleitendamálum ekki nægilega vel og senda umsækjanda til baka tilheimalands síns þrátt fyrir að hann þurfi raunverulega að óttast ofsóknir ogjafnvel um líf sitt er slík ákvörðun brot á grundvallarreglum „Non-refoulement".En það sem er jafn slæmt er að þetta útilokar möguleika á „annarri umsókn"fyrir viðkomandi hælisleitanda. 

Synjun sem hælisleitandi fær einu sinni fylgir honum alla tíð og þótt honumtakist að flýja heimaland sitt aftur og sæki um hæli í öðru landi verður hannsjálfkrafa sendur til baka, aðeins vegna hirðulausrar ákvörðunar sem hann fékk ífyrstu tilraun. Það er starfsregla, t.d. í Kanada, að skoða sögu hælisleitandaog hvort viðkomandi hafi fengið synjun í einhverju landi í Vestur-Evrópu áður.Ef svo reynist er umsókn hafnað án þess að fara í málsmeðferð.

Mig langar að ítrekatvennt að lokum. Í fyrsta lagi eiga slík brot (eða mjög grunsamleg aðgerð umbrot) sér stað núna í löndum eins og Danmörku, Svíþjóð og Noregi. Þetta eruekki vanþróaðar þjóðir í mannréttindamálum, heldur þjóðir sem hafa lagt mikið ávogarskálarnar í þeim efnum. Við verðum að vera vakandi svo að þróunin verðiekki of neikvæð í framtíðinni, en til þess megum við ekki lengur horfa á Noregeða Svíþjóð með okkar „jákvæðu" fordómum eins og þau brjóti aldrei alþjóðlegasamninga í mannréttindamálum.

Í öðru lagidvelja hælisleitendur í ofangreindum aðstæðum - fólk sem hefur reynslu af því aðhafa verið sent aftur til heimalands og fólk sem óttast endursendingu tilheimalands frá Noregi - núna á Íslandi. Hvernig bregst íslenska yfirvaldið við íslíkum tilfellum? Mér skilst að það sé ekki auðvelt að finna lausn á þessum málumen samt óska ég þess að réttlætið verði efst í forgangsröðinni á meðal hlutaðeigandi.

- Fyrst birt á FrB. 30. júlí 2011-

 

Í dag er alþjóðaflóttamannadagur

Jeg flyver

Jeg har en vinge

og jeg er en fugl

Men jeg har kun én vinge

Jeg har en far og mor

Jeg er klar til at flyve

Så flyver jeg

sammen med min far og mor

Jeg flyver og flyver

Så ser jeg fugle

der er fanget i en snor

Så vill jeg befri dem

De kalder på mig

Hælp hælp

Så går jeg ned

og hjælper dem

-"Jeg flyver": Stewart 10 år asylbarn fra Irak i DK 2008 - 

  

Hvað er satt viðmið fyrir okkur kristið fólk?

Gleðilega þjóðhátíð, og til hamingju, Ísland!

Ég held þessi greinargerð eftir sr. Örn Bárði eigi skiliðað lesa.

Biskupinn sagði í fréttunum um daginn: "Kirkjan ersamfélag lærisveinanna".     -Amen. 

En einmitt þess vegna þurfum við að gera málið skýrt semhægt er, hvaða ávirðing eða galli var til, og hver ber ábyrgð á því, hvernigmenn skulu tjá iðrun sína og afsökunarbeiðni til kvennanna og einnig til almenningso.fl. 

Skýrslan er hjálpartæki til að sundurgreina málið eða nátil heilarmyndar málsins. 

En satt viðmið hjá okkur kristnum mönnum er ávallt andiJesú Krists. Ábyrgð okkar prestanna og annara stjórnarmanna kirkjunnar birtist íljósi Jesú Krists, en ekki í ábendingum skýrslunnar.

Til þess að gera sína ábyrgð skýrari er nauðsynlegt ekkiaðeins að fylgja orðalagi skýrslunnar bókstaflega, heldur einnig að íhuga máliðog melta helst atriði sem eru komin fram í skýrslunni með sér "í ljósianda Jesú".

Vona að þetta gleymist ekki. 

Biskupinn ítrekar að skýrslan bendir ekki á neitt brotsitt á lögum. Er það kjarni málsins? Ég mann að Ólafur biskup notaði sams konarrök: "Það er engin sönnun um að ég braut á lögum". Var það málið? Eigum við ekki öðruvísi viðmið en veraldlega lögin eða starfsreglurnar?

Hvað segir Jesús núna í dag í hjörtum stjórnarmannakirkjunnar?  

Telur að forysta kirkjunnar eigi að víkja

"Við" viljum læra af mistökum

Karl biskupinn sagði í ávarpi sínu í dag: "Rannsóknarnefndin er liður í sjálfsskoðun kirkjunnar og stofnana hennar, mat á vinnubrögð og starfshætti. Við viljum læra af mistökum, læra að gera betur, við viljum styrkja og efla okkur í því að takast á við og vinna úr erfiðum og sársaukafullum málum með virðingu og hógværð, styrk og festu" (úr kirkan.is).

Rétt mælt hér.

En samt langar mig að segja eitt.

 

Ég er þjóðkirkjuprestur og því viðurkenni ég að ég eigi að bera ábyrgð á málinu sjálfur eins og allir aðrir starfsmenn kirkjunnar. Við þurfum að bera sameiginlega ábyrgð sem þjóðkirkjan. Engin spurning.

 

En áður en biskupinn byrjar að tala um "við" ("okkur"), vil ég að hann geri það skýrara að hvað tilheyrir ábyrgð kirkjunar sem heildar og hvað tilheyrir ábyrgð biskupsembættisins sjálfs. 

Hvernig getum við "venjulegir" prestar deilt ábýrgðinni á því að bréf Guðrúnar Ebbu hafði verið geymt í skúffunni svo lengi? (enda það þýddi í raun að það væri mikilvægra að vernda Ólaf biskupinn en að leggja hjálparhönd til kvennana, á mínum skilningi). Var það vegna kerfis kirkjunnar? Eða var það vegna eigin ákvörðunar biskupsins? 

"Við vorum vanbúin". "Við viljum læra af mistökum". 

Ég er hjartanlega sammála þessum. En til þess þurfum við gera það skýrara hvaða ábyrgð tiheyrir hverjum. Án þess getum við ekki lært neitt af mistökum "okkar". Er það ekki satt?  

  

„Við vorum vanbúin“

Rasismi er þversögn

1.
,,Rasismi" er mjög óskýrt hugtak og fullyrðing rasista er því einnig órökstudd og ótraust. Rasismi merkir fyrst og fremst neikvætt álit og/eða andúð gagnvart öðrum kynþætti en sínum eigin. Ef manneskja vill trúa því að hvítir menn (caucasoid) séu meira virði sem manneskjur en fólk með litaða húð (t.d. negroid eða mongoloid), er hún með kynþáttafordóma. Að því leyti byggist rasismi á hugsjón um að einn kynstofn sé æðri en aðrir kynstofnar mannkynsins.

Í öðru lagi vísar orðið„rasismi" til þess þegar manneskjur mismunar fólki sem tilheyra öðru þjóðarbroti en fellur að þess eigin menningarheimi.„Gyðingahatur" er t.d. ekki mismunun vegna kynþáttar heldur vegna þjóðarbrots (ethnicity) og menningar þess, þar sem„gyðingur" er ekki hugtak um kynstofn.
,,Rasismi" felur þannig í sér tvo kjarna, annað er hugsjónin um kynstofn og hitt er um þjóðarbrot og menningarheim þess. Fólk talar oft um„rasisma" án þess að vera meðvitað um þetta.

Við mannkynið erum aðeins ein tegund þ.e.a.s.„homo sapiens" eins og við vitum vel. Kynstofn er eins konar undirtegund homo sapiens. Slík undirtegund getur verið mikilvægt hugtak og áhugavert á sérstökum sviðum eins og í félagsvísindum eða mannfræði. En þegar„Kort yfir genamengi mannsins" var kynnt fyrir tíu árum, sagði Eric Lander sem hafði umsjón með verkefninu hjá Whitehead Institute :„Genamengi allra manna á jörðinni er 99,9 prósent alveg eins. Munur meðal kynstofna eða þjóðarbrota eru ekki annað en yfirborðslegir". Margir aðrir í sama verkefninu fullyrtu þetta:„Kynstofn er ekki náttúruvísindalegt hugtak"(þó að það séu til vísindamenn sem krefjast að fjalla um kynstofn í vísindum, til dæmis til þess að skoða nánar hinn 0.1% mun í genamengi mannsins). Þetta sýnir að það er ekkert sem rasistar hafa í hendi til þess að rökstyðja að ákveðinn kynstofn sé meira virði en aðrir.

2.
Umfjöllun um rasisma eða ummæli rasista sem sjást og heyrast af og til í samfélagi okkar. Sem betur fer eru ofsalegir rasistar örfáir hérlendis og við skulum notfæra okkur þá staðreynd og tækifæri til þess að byggja upp kynþáttafordómalaust samfélag. Þegar ég skoðaði það sem var sagt af fólki sem hafði rasistahugmyndir nýlega, tók ég eftir því að það átti eitt sameiginlegt: Það var á móti fjölmenningu. Í stuttu máli halda þeir að það gangi ekki að í einu samfélagi rúmist margs konar menning. Að því leyti beina rasistar sjónum sínum að þjóðarbrotum og framandi menningarheimum en ekki ákveðnum kynstofnum. Það er síðarnefndi kjarninn sem getið er í upphafi þessa pistils.

En hver er ástæðan fyrir því að þeir hugsa neikvætt um fjölmenningu? Eftir því sem ég best fæ skilið er engin áþreifanleg ástæða til. Það sem þeir eiga sameiginlegt eru hugmyndir eins og „fjölmenning hefur slæm áhrif á okkar ekta menningu",„öll önnur lönd í Evrópu eru í vandræðum vegna innflytjenda",„innflytjendur ræna af innfæddum vinnu" eða„innflytjendur misnota velferðarkerfi okkar". Rasistar saka sem sagt innflytjendur og fjölmenninguna sem þeim fylgja um vandræði í samfélaginu, hvar sem þeir eru. Ég ætla ekki að andmæla ítarlega hér en stærstu vandræðin hérlendis, sem er bankahrunið og afleiðingar þess, eiga ekki rætur sínar að rekja til innflytjenda eða fjölmenningar. Það er fyrst og fremst Íslendingar sem bera ábyrgðina og voru í ábyrgðarstöðum (þó að innflytjendur hérlendis deili sömu ábyrgð og beri sömu byrðar vegna þess og almenningur almennt).

3.
Rasistar virðast að minnsta kosti hafa aðra sameiginlega hugsjón sem er afleiðinga andúðar gagnvart fjölmenningu. Hún er„Við skulum vera stolt af því að vera hvítir menn!". Mér finnst þetta mjög áhugaverð viðbrögð hjá rasistum. Eins og ég sagði í upphafi, eru skiptast hugmyndir rasista í tvo kjarna. Annað er misskilningur á því hvað felst í kynstofni og hitt er andúð til þjóðarbrota og menningarheims sem þeir hafa ekki skilning á. Andúð þeirra á fjölmenningu er komin frá síðarnefnda kjarnanum en viðbrögðin sem þau vekja leiða til fyrri kjarnans. Að sjálfsögðu eru mörg mismunandi þjóðarbrot til á meðal hvítra manna og ekki síst menningarheimar. Barátta, jafnvel með ofbeldi, á meðal hvítra manna hefur í gegnum tíðina verið stöðug, t.d. í Evrópu. Að mótmæla fjölmenningu annars vegar og boða jafnframt samstöðu hvítra manna er hins vegar ekkert annað en þversögn í sjálfu sér.

Ástæða þess að ég skrifa þennan pistil er sú að mig langar að fólk á Íslandi, sérstaklega ungt fólk, haldi áfram á réttri braut og haldi áfram að berjast gegn rasisma. Eins og fyrr segir þá er enn ekki mikill kraftur í rasistum hér á landi. Við þurfum ekki að óttast rasisma, en við verðum að vera vakandi fyrir því að slíkar órökstuddar og óhugnanlegar hugmyndir læðist ekki inn í okkar samfélag. Hvert eitt og einasta samfélag glímir við einhver vandræði. En það leysir ekki vandann að saka saklaust fólk um þau. Við leysum þau með því að axla ábyrgð á okkur sjálfum og þeim verkefnum sem við tökumst á við og að því vinnum við saman innflytjendur og innfæddir.

 

- Fyrst birt í Mbl. 10. febrúar 2011 - 

 

Frekari umræða óskast um samskipti skóla og kirkju

Umdeild tillaga um samskipti menntastofnana Reykjavíkurborgar við kirkjuna, sem meirihluti mannréttindaráðs Reykjavíkurborgar hefur samþykkt, virðist taka gildi um áramótin næstu án mikilla breytinga. Mér finnst sorglegt að mannréttindaráðið skuli ekki hafa hlustað á þær fjölmörgu raddir sem gerðu athugasemd við fyrstu tillöguna.

Ég er þeirrar skoðunar að tillagan gangi of langt þrátt fyrir að ég skilji tilgang hennar. Ég óskaði eftir því að ráðið myndi draga tillöguna til baka og eiga frekara samtal við þá sem að málinu koma og hafa aðrar skoðanir en meirihluti ráðsins. Þá væri hægt að koma betri tillögu, tillögu þar sem framtíðarsýnin væri skýrari. Ég skil ekki hvers vegna mannréttindaráðið vildi ekki (og vill ekki) reyna að ná samkomulagi á milli allra málsaðila til þess að skapa frið um málið.

En nú virðist mér það nokkuð fyrirsjáanlegt að þegar breytingar verða á meirihluta og minnihluta í borgarstjórn þá verði horfið frá þessari tillögu sem nú hefur verið samþykkt, þar sem ágreiningurinn er og verður enn til staðar. Ég held að skortur á stöðugleika í stefnumótum grunn- og leikskólans sé skólabörnum í óhag.

Umræðan um samskipti milli skóla og kirkju (og annara trúfélaga eða félaga með ákveðna lífsskoðun) á ekki að vera eins og„glíma" á milli trúaðra og þeirra sem ekki trúa. Ég er þjónandi prestur en samt er ég sammála þeirri grunnhugmynd sem birtist í tillögunni, sem er að draga línu milli skólastarfsemi og starfsemi trúfélaga. Samt er það ekki auðgert. Við getum sett mörk á trúarlega starfsemi en ekki á „trúarlífið" sjálft. Það sama á við um fólkið sem tilheyrir ekki kristinni kirkju. Málið á skilið að vera vel rætt þeirra vegna.

Prestar og annað kirkjufólk gerði talsverðar athugasemdir við tillögu mannréttindaráðs. Þau voru búin að leggja fram nægilegan rökstuðning um að prestar eigi að aðgang hafa að skólum. En eftir því sem ég fæ best séð, var aðeins örlítið tæpt á líðan þeirra barna sem ekki eru í kirkjunni. Þetta er að mínu mati annmarki á kirkjunni okkar. Ég var að velta því fyrir mér af hverju þessi annmarki er?

Ég giska á að líklegast sé það vegna þess að flestir prestar kirkjunnar hér á landi viti ekki hvernig það er að vera minnihluti í trúarlegu umhverfi. Ég upplifði slíka stöðu í heimalandi mínu og því langar mig einfaldlega að segja þetta: Það er mjög óþægilegt að verða að vera þátttakandi í trúarlegum athöfnum ef maður trúir ekki. Það er leiðinlegt að verða að hlusta á trúarlegar áskoranir ef maður trúir ekki. Það skiptir engu máli hvort viðkomandi trúarbrögð teljast góð eða slæm. Slíkt gæti næstum fallist undir andlega kúgun.

Mér virðist sem prestar hér á landi vanmeti þennan tilfinningalegan þátt og hvaða áhrif hann gæti haft á líðan barna í minnihlutahópum. Ég vona að þetta lagist á næstunni en þessi atriði þurfum við að taka inn í umræðunni sem og fleiri sem falla undir tillitssemi. Mér finnst að umræðunni sé ekki lokið og við ættum að taka hana upp aftur og endurskoða tillöguna til þess að ná til stöðugleika skólalífs barna okkar.

-Fyrst birt í Fréttablaði 17. des. 2010-

Kristin þjóð og trú hvers einstaklings

Flestar þjóðir heims virðast eiga ríkjandi trú. Það fer eftir hverri þjóð hve stór hluti þjóðarinnar játar þessa trú og hversu mikil bein áhrif hún hefur á þegna hennar. Íslendingar eru „kristin þjóð". Ef kristið fólk myndi klæðast bláu í einn dag, búddatrúarmenn rauðu, múslímar hvítu, guðleysingjar gulu og svo framvegis þá myndi íslenska þjóðin í fjarlægð líta út að mestu blá en rauði, hvíti og hinir litirnir væru engu að síður jafnmikilvægir fyrir þjóðina.

Gildi kristinnar trúar fyrir íslensku þjóðina, menningu hennar og hefð hefur verið mikið í umræðunni nú í tengslum við samskipti skóla og kirkju og einnig varðandi aðskilnað ríkis og kirkju. Þeir sem meta mikils kristileg gildi í íslenskri menningu, sögu og venjum telja kristna trú vera ómissandi þátt og jafnvel kjarna í öllu þessu. Þeim finnst eins og það þyrfti að afsala sér trúnni á Guð ef samfélagskerfið breyttist í þá átt að þátttaka kirkjunnar yrði takmörkuð í skólum eða ákvæði um þjóðkirkjuna yrði tekið út úr stjórnarskránni. Og þar sem kristin gildi eru kjarni menningar Íslands og hefðar þýddi það í þeirra huga hrun íslenskrar menningar og hefðar.

Ég er innflytjandi og því ég vil ekki vera of afskiptasamur. Ég ber virðingu fyrir menningu Íslands, hefðum og venjum eins og þeim sem varða samskipti kirkju og þjóðar í margvíslegum skilningi. Á sama tíma er ég kristinn maður og því langar mig að leggja nokkur orð í belg í þeirri umræðu sem varðar trú og íslenska menningu.

Þegar við skoðum almennt samband á milli menningar hvaða þjóðar sem er og trúar, þá er trúin oft forsenda eða áhrifamikill þáttur í mótun menningar og hefða. Alþingi Íslendinga ákvað að gera kristni að þjóðartrú árið 1000. Þaðan í frá mótaðist samfélagskerfið og ýmsar venjur smátt og smátt á kristilegum gildum í sögunni.

En sömuleiðis hefur menning eða hefð þjóðar einnig áhrif á mótun trúarbragða yfirleitt. Kristni mótaðist t.d. í menningarheimi Gyðinga og varð fyrir áhrifum frá menningu og hugmyndaheimi Forn-Grikkja. Þannig er menning, hefð og trú oftast samofin.

Menning og hefð er eitt, trú er annað

Það sem ég er að reyna að segja er að þó að kristin trú sé samofin menningu, hefð og venjum í sögu Íslands, þá á trúin ekki að koðna niður í því. Það á sérstaklega við þegar um trú sérhvers einstaklings er að ræða, sú trú er frjáls frá gildum menningar eða hefða viðkomandi einstaklings. Ég tel að gildi trúar eigi að varða fyrst og fremst raunveruleika manneskju í nútíð og framtíð en ekki fortíð. Trú er mikilvæg af því að hún breytir stöðu manns í nútíð og framtíð. Trú getur breytt gildismati manneskju, menningu eða samfélagsstöðu, en viðhald þjóðarmenningar eða hefðar er að mínu mati ekki aðalhlutverk trúarinnar. Af hverju þjáðist Jesús svo mikið í boðun fagnaðarerindis síns í menningu Gyðinga? Af því að hann var að breyta menningu og hefðum á þeim tíma. Þróun og breyting er óhjákvæmilega á móti viðhaldi menningar og hefðar að nokkru leyti.

Ástæða þess að ég skrifa þessa grein er ekki sú að ég vilji gera lítið úr menningarlegri og sögulegri tengingu milli kristinnar trúar og íslensku þjóðarinnar. Ég vil ítreka að ég ber mikla virðingu fyrir menningu Íslands og hefðum. Samt langar mig að segja að þrátt fyrir sérstaka tengingu milli kristinnar trúar og menningar á Íslandi, skulum við ekki blanda þessa tvennu of mikið saman. Við þurfum að reyna að draga línu á milli þessara tveggja atriða. Menning og hefðir eru eitt, trú er annað.

Það er auðvelt að leita skjóls í menningu og hefðum af hálfu kristinnar trúar, en ég tel að slík tilraun svipti trúna sínum styrkleika. Dag eftir dag stöndum við kristið fólk frammi fyrir kröfum um að líta á trú okkar í samræmi við svo margt annað eins og tilvist annarra trúarbragða, mannréttindi eða vísindalega þróun. Þetta er alls ekki alltaf auðvelt fyrir okkur í kirkjunni. Það er margt sem storkar trú okkar. Og í því ferli er lausnina ekki að finna á bak við menningarlegt skjól eða hefð. Við eigum að sýna fram á gildi trúar okkar með því að standa með henni og sýna styrkleika hennar, en ekki með því að benda á menningu þjóðar eða hefðir.

Mig langar til að íslenskir kristnir menn viti af því að óteljandi margir kristnir menn víða í heiminum, í Japan, í Kína, í Mið-Austurlöndum og víðar lifa trúarlífi sínu án þess að leita skjóls í menningarlegum hefðum eða venjum. Á slíkum stöðum hafa söfnuðir engin veraldleg efni til þess. Trúin er einungis kraftur til breytingar og leið til að frelsast.

Ég held að trú sem gerir ákveðna menningu og hefðir að forsendu tilvistar sinnar lendi í blindgötu fyrr en seinna. Það sem okkur kristna menn á Íslandi vantar er ekki trú vegna menningar og hefðar, heldur trú vegna raunveruleika nútíðar okkar og framtíðar.

- Fyrst birt í Mbl. 27. nóvember -