Málstofan ,,Hælisleitendur segja frá"

(*English below)

Málstofan „Hælisleitendur segja frá" verður haldin fimmtudaginn 20. mars kl.12:00-13:00 í stofu 101, Lögbergi í Háskóla Íslands. Málstofan mun fara fram á ensku og aðgangur er öllum opinn.

Á málstofunni segja tveir hælisleitendur frá reynslu sinni af því að vera hælisleitandi á Íslandi. Málstofan er hin fyrsta í röð málþinga sem varða hælisleitendur, en undanfarið hafa málefni þeirra verið áberandi í fjölmiðlum. Tilgangur málþinganna er að skapa vettvang fyrir raddir hælisleitenda þar sem fræðifólk, nemendur og almenningur geta fengið innsýn inn í þennan mikilvæga málaflokk út frá sjónarhorni einstaklinganna sjálfra. 

Oft má heyra frá hælisleitendum að dagar þeirra einkennast af eftirfarandi: „Sofa, borða, sofa, borða...". Hvernig túlka hælisleitendur sjálfir líf sitt á Íslandi og hvaða áskoranir felur það í sér? Hverjar eru vonir þeirra um framtíðina? Málþingunum er ætlað að undirstrika að hælisleitendur eru er ekki einsleitur hópur, heldur mismunandi einstaklingar sem eiga sér ólíka sögu og upplifun. Málstofan 20. mars mun hefja umræður á mikilvægum þáttum í lífi einstaklinga sem eru skilgreindir sem hælisleitendur út frá röddum þessara einstaklinga.

Starfshópur stúdenta stendur fyrir málþinginu í samstarfi við námsbraut í Mannfræði við Háskóla Íslands, Rauða krossinn á Íslandi og MARK (Miðstöð margbreytileika- og kynjarannsókna).

****

The seminar "Asylum seekers speak" will be held on Thursday the 20th of March at 12:00-13:00 in Lögberg 101 at the University of Iceland. The seminar will be held in English and all are welcome.

In the seminar two asylum seekers will talk of their experience of being an asylum seeker in Iceland. The seminar is the first in a series of seminars that for asylum seekers. The purpose of the seminars is to create a platform for the voices of asylum seekers, where scholars, students and the general public can get an insight into this important field from the perspective of the individuals themselves.

It is often heard from asylum seekers that their days are characterized by the phrase: "Sleep, eat, sleep, eat...". How do asylum seekers themselves view their life in Iceland and what challenges does that life pose? What are their hopes for the future? The forums are meant to emphasize that asylum seekers are not a homogenous group but a group of different individuals, each one of these individuals having their own story and experience. The seminar on the 20th of March will be the beginning of discussions about important aspects in the lives of these individuals who are categorized as asylum seekers - a discussion based on the voices of the individuals themselves. 

A work group of students holds the seminar in collaboration with the faculty of Anthropology at the University of Iceland, the Icelandic Red Cross and MARK (Center of diversity and gender studies).

-Úr Facebook Event-

Rými fyrir ófullkomna íslensku?

Síðastliðið sumar fékk ég skilaboð frá íslenskri konu á Facebook-síðu mína um færslu sem ég hafði sett inn á bloggið mitt. Í skilaboðunum sagði konan: „Færslan þín er nokkuð góð. En þú ætti að láta einhvern lesa yfir íslenskuna þína".
Konan gaf mér þetta ráð án efa í fullri einlægni og meinti þetta ekki sem gagnrýni. Engu að síður svaraði ég henni: „Ég ber ábyrgð á því sem ég segi á blogginu mínu á ófullkominni íslensku minni". Raunar móðgaðist ég talsvert en af hverju?

Ég skrifa oft greinar í dagblöð og á vefsíðu (ekki bloggsíðu), ef til vill oftar en tuttugu sinnum á ári. Þá held ég ræður á opinberum vettvangi eins og í messum um tíu sinnum á ári. Í hvert einasta af þessum skiptum fara íslenskir vinir mínir yfir uppköst greina minna og predikana, prófarkalesa og laga til íslenskuna. Þeir vinna þessi verkefni í sjálfboðavinnu og hef ég aldrei þurft að greiða fyrir þessa aðstoð.
Stundum þarf ég að biðja þá um að lesa yfir með mjög stuttum fyrirvara eins og þegar ég þarf að bregðast við einhverjum fréttum. Ég lít alls ekki á þessa aðstoð sem sjálfsagt mál og þakka vinum mínum innilega fyrir.

Mér finnst eðlilega krafa að þær greinar sem við innflytjendur, sem ekki eigum íslensku að móðurmáli, sendum inn í dagblöð eða ræður sem við flytjum eigi að vera yfirlesnar. Undantekningin er hins vegar þegar við tökum þátt í sjónvarps- og útvarpsútsendingum, þar sem ekki er hægt að leiðrétta mál okkar fyrirfram. Íslenska fyrstu kynslóðar innflytjenda á Íslandi verður sjaldnast fullkomin en það má ekki koma í veg fyrir að við tjáum okkur á opinberum vettvangi og samfélagsmiðlum.

Mikilvægi aðstoðar í yfirlestri

Allavega skil ég alveg nógu vel mikilvægi þess að fá yfirlestur þegar ég skrifa grein sem ég ætla í dagblað eða þegar um predikun er að ræða. Ég þarf enga fræðslu um það atriði. Og ég ítreka þakklæti mitt í garð þess fólks sem aðstoðar mig.

En ef ég má segja í hreinskilni, getur það verið líka þreytandi og pirrandi að ég geti ekki sagt eitthvað án þess að fara gegnum yfirlestur og ég sé jafn háður aðstoð annars fólks og raun ber vitni. Ég blogga einnig á japönsku fyrir vini mína í Japan og það uppfæri ég tvisvar í hverri viku.
Auðvitað þarf ég þarna enga aðstoð frá neinum og ég get klárað færslu 100 prósent sjálfur. Sama er að segja þegar Íslendingar skrifa á íslensku. En það á ekki við um mig, og ef til vill flesta innflytjendur líka, ef um íslensku er að ræða.

Þó að við innflytjendur stuðlum að íslenskunámi, munu örfáir geta tileinkað sér íslenskuna eins og innfæddir Íslendingar. Meira eða minna notum við innflytjendur „sæmilega" eða „skiljanlega" íslensku daglega. Og ritmálið okkar þarf að vera yfirlesið ef það á að birtast á opinberum vettvangi. Ég mótmæla því ekki.

Rými fyrir„ófullkomna íslensku"

En telst bloggsíða eða samskiptamiðlill eins og Facebook til opinbers vettvangs? Eða eru þau einkavettvangur? Ég held að bloggsíða eða Facebook tilheyri gráu svæði milli opinbers vettvangs og einkavettvangs. Innihald og tjáning á þeim á að fylgja opinberum reglum, en hins vegar þurfa bæði innihaldið og tjáningin ekki að vera opinberlegs eðils. Þau mega vera prívat. Og þetta er einn munurinn á milli bloggs og dagblaðs/fréttasíðu á netinu.

Ég ákvað þegar ég byrjaði að blogga að gera það á íslensku án yfirlesturs. Fyrst og fremst get ég ekki ónáðað vini mína vegna yfirlesturs á hverri einustu færslu á bloggið. Og einnig held að ég hafi rétt til að nota íslenskuna sem ég er að læra. Annars tek ég engum framförum í málinu.

Bloggið er mjög gott tæki til að prófa eigin íslensku og reyna að halda í samskipti við Íslendinga. Fólk sem þolir ekki að lesa ófullkomna íslensku, neyðist ekki að skoða bloggsíðu mína. Fólk sem er frekar forvitið um hugmyndir eða reynslusögur sem ég deili á síðunni, er velkomið.

Mér finnst gaman að læra íslensku og því tek ég gjarnan á móti ábendingum og leiðréttingum. En ég þoli samt illa að vera leiðréttur málfræðilega í hvert einasta skipti þegar ég set færslu inn á bloggið mitt eða að vera bent á að ég ætti að láta lesa íslenskuna mína yfir. Mér finnst það persónulega vera, jafnvel þótt það sé vel meint, of mikil afskiptasemi og geta almennt dregið kjark úr innflytjendum.

Ég óska þess að Íslendingar sýni umburðarlyndi á bloggi og Facebook-síðum okkar innflytjenda, þar sem íslenskan er ófullkomin, og reyni að skilja innihald þess sem við höfum fram að færa. Það mikilvægt fyrir innflytjendur að eiga þar rými til að nota okkar ófullkomnu íslensku og ég trúi því að þetta sé Íslendingum einnig í hag þegar til lengri tíma er litið.

* Grein þess var sent til Mbl og birtist 8. feb. sl. og því er textinn lesinn yfir. 

Atvinnuleit hælisleitenda

Flestir hælisleitendur sem ég hitti segjast vilja fá sér vinnu. Að eyða dögum án ákveðins tilgangs veldur hælisleitendum oft vanlíðan og þeim finnst tilvist sín þýðingarlaus. Þeir verða pirraðir og daprir eins og títt er um atvinnulausa. Það er mjög skiljanleg ósk að þeir vilji starfa ef hægt er.

Um þessar mundir er ég að hjálpa nokkrum hælisleitendum í atvinnuleit og tók þá eftir ákveðnum atriðum sem gera hælisleitendum atvinnuleit erfiða. Langar mig að benda á þau hér til umhugsunar. 

1. Ekki mega allir hælisleitendur sækja um vinnu. Samkvæmt núverandi reglugerðum mega hælisleitendur, sem tengdir eru Dyflinnarreglugerðinni, ekki starfa hér á landi. (Hvort þessi reglugerð sé viðeigandi eða ekki er annað mál).
Engu að síður leita sumir hælisleitendur sér að vinnu og fá jafnvel vinnu. Þegar svo kemur að ráðningu kemur í ljós að þeir mega ekki vinna og það veldur vinnuveitandanum einnig veseni, þar sem hann bjóst við að hafa ráðið nýjan starfsmann. 

Þá kemur annar hælisleitandi til vinnuveitandans, sem má vinna. En vinnuveitandinn vill ekki veita honum vinnu vegna fyrri reynslu af því að hafa reynt að ráða hælisleitanda. Vinnuveitandinn hefur engar forsendur til að aðgreina hvaða hælisleitandi má vinna og hver ekki. 

En slíkt vandamál væri auðveldlega hægt að leysa ef Útlendingastofnun myndi gefa út „staðfestingu leyfis atvinnuþátttöku hælisleitanda", sem sýnir fram að viðkomandi hælisleitanda er heimilt að starfa á Íslandi á meðan umsókn hans um hæli á Íslandi er til meðferðar. 

2. Hælisleitendur fá ekki notið þjónustu Vinnumálastofnunar. Hælisleitendur eiga ekki lögheimli hérlendis og hafa því yfirleitt ekki aðgengi að velferðarþjónustu. Þannig er atvinnuleit þeirra háð upplýsingum á persónulegum grundvelli. 

Jafnvel þótt þeir geti fundið vinnu, verða hælisleitendur að bíða eftir umsögn þess stéttarfélags sem umsóknarstarf tilheyrir. Það er til þess að staðfesta að hvorki Íslendingar né EES-útlendingar vilji fá það starf og því megi útlendingar utan EES fá það. En þetta ferli getur tekið nokkrar vikur. 

Ofangreind atriði eru rökstudd og ég skil hvers vegna þessar reglur eru til. En saman komnar mynda þær múr sem erfiður eru fyrir manneskju að komast yfir.
 
Ólíkt útlendingum utan EES sem leita að vinnu á Íslandi, eru hælisleitendur hérlendis á framfæri íslenska ríkisins. Ef hælisleitendur geta fengið sér vinnu, þá dregur úr framfærslu ríkissjóðs. Er það ekki hagkvæmt? Er ekki sniðugra að gefa hælisleitendum sambærilega stöðu og EES-útlendinga svo að þeir hafi meiri möguleika en núna í atvinnuleit? 

3. Hælisleitandi er ekki með kennitölu. Þegar hann hefur fengið ráðningarsamning við vinnuveitanda, á sá vinnuveitandi að sækja um kennitölu fyrir hælisleitandann. En vinnuveitendur virðast ekki þekkja kerfið, ef þeir eru ekki vanir því að ráða nýkomna útlendinga.
„Vinnuveitandi spurði mig um kennitölu og ég sagði að ég væri ekki með kennitölu. Þá sagðist hann geta ekki ráðið mig". Ég hef heyrt þessa sögu mörgum sinnum frá mörgum hælisleitendum.

En þessi misskilningur myndi leysast auðveldlega ef Útlendingastofnun eða Rauði krossinn myndu búa til bækling til að útskýra ráðningu hælisleitenda fyrir vinnuveitendum og láta hælisleitendur hafa bæklinginn með sér í atvinnuleit. 

Mér sýnist að það sé rými til þess að bæta ýmislegt þegar kemur að aðstæðum hælisleitenda í atvinnuleit. Sumar aðgerðirnar mun taka langan tíma að framkvæma en margar, eins og hér eru nefndar, eru auðgerðar.
Ég vona að yfirvöld skilji erfiða stöðu hælisleitenda í atvinnuleit aðeins betur og losi þá við óþarfa erfiðleika.    

  

23 ára drengur á flótta í 17 ár

Ég fer oft í heimsókn við hælisleitendur á Íslandi en að sjálfsögðu get ég ekki hitt alla hælisleitendur. Meira að segja get ég ekki kynnst vel við alla sem ég hitti. Sumir þeirra eru orðnir að vinum mínum, en aðrir eru bara kunningjar og samskipti okkar eru yfirborðsleg. 

Einn af hælisleitendum sem ég hef samband við þessa dagana er strákur frá Afganistan. Hann heitir Yusuf Mahdavi. Saga hans stingur hjarta mitt, þar sem hann er á sama aldri og sonur minn, 23 ára gamall, en lífsferli hans hefur verið allt öðruvísi en líf sónar míns.

Hann er mjög rólegur strákur með kurteisi. DV birti viðtal við hann í jólablaði og það er hægt að lesa á netinu líka.

Viðtal við Yusuf í DV

Yusuf flúði heimaland sitt með fjölskyldu sinni þegar hann var sex ára vegna ofsóknar Taribana gagnvart Hazara þjóðarbroti þar sem Yusuf tilheyrir. Faðir hans var myrtur og bróðir var týndur í árasi Taribana í heimaþorp Yusuf í Wardak héraði í Afganistan.

Íran tók á móti fjölskyldunni en þar mætti hún aftur ofsóknum og mismunun af landsmönnum í Íran. Eftir tíu ár, þegar Yusuf varð að táningaur, flúði hann aftur, en aleinn í þetta skiptið.

Hann eyddi fimm árum í að leita að landi þar sem yfirvöld tækju upp hælismál hans. En lönd í Evrópu, sem eru þegar full af hælisleitendum, sýndu máli drengsins engan virkilegan áhuga. Hann kom til Íslands fyrir tveimur árum og hérna var málið hans tekið almennilega til skoðunar í fyrsta skipti.

Eftir tvö ár á Íslandi fékk Yusuf synjun um hælisumsókn sína frá Útlendingastofnun (ÚTL). Málinu hefur verið áfrýjað til ráðuneytisins en víst er að lífi hans er ekki ætlað að verða auðveldu.

Helst atriði í úrskurði ÚTL

Úrskurður ÚTL er að mörgu leyti undrandi. Ég fékk leyfi frá Yusuf til að skrifa um úrskurðinn. Helst atriði eru eins og eftirfarandi:

1. ÚTL telur að frásögn Yusuf í hælisumsókn sinni sé trúverðug. (Gott mál. Alls ekki sjálfsagt mál að ÚTL segir slíkt.)
2. ÚTL kannast við slæmar aðstæður afganskra flóttamanna í Íran. Því ætlar ÚTL ekki að senda Yusuf til baka til Íran.

3. Fjöldi hryðjuverka/árása af andspyrnuhreyfingu í Afganistan hefur aukist eftir árið 2011, sérstaklega í dreifbylissvæði.
4. Núverandi ríkisstjórn Afganistan er kosin lýðræðislega og fordómar og mismunun gagnvart Hazara þjóðarbroti virðast hefa minnkað sig.

5. ,,Ástandið í Wardak  héraði er talið vera nokkuð stöðugt ef miðað er við svæði innan Afganistan .... (þar sem) itök Taribana eru talin vera til staðar á svæðinu". Því má Yusuf fara til baka til Afganistan. (Hluti í ,, - " er tilvitnun úr úrskurðinum)
6. ,,Ef umsækjandi(Yusuf) óttast ástandið í Wardak héraði, þá sé ekkert því fyrirstöðu að hann setjist að á öðru svæði í Afganistan t.a.m. í höfuðborginni, Kabúl".
 
7. ,,Stórt samfélag er í Kabúl af fólki sem tilheyrir Hazara þjóðarbroti og því ætti umsækjandi að finna þar stuðningsnet, þarfnist hann þess".
8. Niðurstaðan er sú: Yusuf fari til baka til Afganistan.

Mér fannst mjög erfitt að fylgjast með þessum rökum. En mér skilst að kjarni röksemdarinnar sé þetta:

,,Þó að öryggisástand í Afganistann sé enn ,,óútreiknanlegt", er það betra í Wardak héraði miðað við svæði þar sem Tariban hefur bein áhrif. Því er það í lagi að Yusuf fer til baka til Afganistan. Ef Yusuf óttast að búa í heimaþorpi sínu, má hann búa í Kabúl. Fólk hlýtur að veita aðstoð við hann". 

Vanmat á upplifun Yusuf og ástand lífs hans

Það er mér undrandi að hvernig ÚTL metur upplifun Yusuf og ástand í lífi hans lítið. Það er a.m.k. þrjú atriði til sem á skilið að gera athugasemd við.

Í fyrsta lagi var faðir Yusuf myrtur í heimaþorpi sínu ásamt mörgum öðrum. Þetta er staðreynd og minning um málið mun aldrei hverfa úr brjósti Yusuf. Auk þess er Tariban til staðar í Afganistan og gerir öryggiástand þar ,,óútreiknanlegt". Það er allt annað en að öryggisástand er tryggt.

Í öðru lagi búa móður Yusuf og systkini öll í Íran og hann hefur engan ættingja í Afganistan. Yusuf segist þekkja engan í Afganistan. Hann hefur aldrei í Afgansitan síðan hann var sex ára gamall. Það er mjög bjartsýni að segja að Yusuf ,,ætti að finna þar stuðningsnet, þarfnist hann þess". En byggist það á áreiðanlegum möguleika eða bara draumi?    

Í þriðja lagi er Yusuf búinn að eyða tíu árum sem flóttamaður í Íran og sjö árum sem hælisleitandi í ýmsum löndum, samtals sautján árum. Það má segja að hann sé orðinn ríkisfangslaus í raun. Í sautján ár meðal tuttugu og þriggja ára lífs hans hingað til hefur Yusuf verið á flótta. Ætti ÚTL ekki að meta þessa staðreynd líka í ákvörðum sinni ef hún hefur mannúðarlegt sjónarmið með sér?

Styðjum ,,Yusuf á Íslandi"

Siðastu tvö ár, á meðan Yusuf var að bíða eftir úrskurði ÚTL, gat hann tekið þátt í skólalíf í Reykjanesbæ. Hann dvelur í Reykjavík núna og þrátt fyrir áreitni lögreglunnar eins og DV hafi hermt í jólablaðinu, virðist Yusuf njóta friðar og mannlegs lífs hér á Íslandi. Þetta er enn ekki endanleg staða fyrir Yusuf, en hann er samt að smakka bita ,,venjulegs lífs" núna á Íslandi, í fyrsta skipti í lífi sinu sem ungur maður. 

Ég óska að Yusuf geti haldið áfram á Íslandi. Ég óska að hann geti þurrkað af óvissu um framtíð lífs síns og komist í venjulegt líf sem venjulegur ungur strákur. Hann var búinn að fá alveg nógt hingað til. Ég óska að sem flestir hér á landi geti stutt Yusuf og sýni samstöðu við hann.

Til þess hef ég búið til síðu á Facebook: 

,,Yusuf á Íslandi" 

(með samþykki hans) og mig langar innilega að biðja ykkur um að sýna stuðning við Yusuf með því að ,,like" síðuna. Stuðningur almennings og samstaða eru þess sem Yusuf þarfnast núna.

 

 

Friður sé með oss

Ég hef verið að velta fyrir mér merkingu friðar þessa dagana. Ef til vill er það tímabært að hugsa um frið á aðventu. Hvað er friður? Einfalt svar er að sjálfsögðu það að friður er staða þar sem ekkert stríð ríkir. Þegar við fréttum um aðstæður í Sýrlandi eða Egyptalandi þökkum við líklega öll fyrir að Ísland er ekki þátttakandi í stríði við aðra þjóð eða að Íslendingar eru ekki klofnir vegna borgarastríðs.

Samt verðum við að segja að þessi skilgreining á friði, að friður sé staða þar sem ekkert stríð sé í gangi, sé frekar óvirk skilgreining. Er sérhvert samfélag án stríðs sannarlega friðsælt samfélag?

Ef fólk sem er í valdastöðu kúgar ákveðinn hóp manna í samfélaginu með því að svipta hann mannréttindum, ef það er fólk sem eru fórnarlömb skipulagðs eineltis eða mismunun, eða ef margir unglingar þjást vegna fíkniefnaneyslu, á slíkt samfélag skilið að kallast ,,friðsælt samfélag" þó að jafnvel  ofbeldi vegna stríðs sé ekki til staðar? Svarið mun vera ,,Nei". Ekki bara ,,nei", heldur geta slíkar aðstæður valdið óeirðum og ólátum einhvern tíma í framtíðinni.

Friður í virkri merkingu

Ef við skilgreinum frið á virkan hátt, mun hún vera eins og: friður er staða þar sem allir í viðkomandi samfélagi njóta allra réttinda sinna, taki þátt í samfélaginu á sinn hátt og að allir geti tekið þátt í umræðinni innan ákveðins lýðræðislegs ramma. Sem sé er þá er það nauðsynlegt að réttlæti í samfélaginu stofnist í ríkum mæli, auk þess að stríð sé ekki til staðar.

Slík lýsing um friðsælt samfélag er, eins og auðsætt ætti að vera, næstum því að lýsa hugmyndarfræðilega fullkomnu samfélagi, og vissulega er erfitt að láta þann draum rætast. Menn þurfa að vinna í málinu endalaust til að ná friði. Friður eða ást/kærleikur eru hversdagsorð fyrir okkur, en þau hafa þunga merkingu í sér.

Biskup Íslands, frú Agnes M. Sigurðardóttir, hafði orð um frið og réttlæti í þessari merkingu eins og ég hef lýst hér, í ávarpi sínu við setningu kirkjuþings í nóvember sl. Hún sagðist hafa orðið fyrir áhrifum af guðfræði í Sri Lanka sem hún kynntist á heimsþingi Alkirkjuráðsins sem var haldið í Suður-Kóreu viku fyrir kirkjuþingið.

,,Öll þráum við frið og gerum okkur grein fyrir því að friður, jafnvægi, næst ekki nema réttlæti ríki. Við búum ekki við ófrið af því tagi er margir sögðu frá á heimsþinginu í Busan. ... Samt er þörf fyrirbæn til Guðs lífsins um réttlæti og frið.

Það er ófriður í landi okkar. ... Ófriður í þeirri merkingu að margir upplifa óréttlæti, þvinganir, afskiptaleysi, ósjálfstæði, ójafnrétti, kvíða, reiði".

,,Sambýlis"guðfræði

Í Sri Lanka búa mörg þjóðarbrot saman og einnig eru í landinu mörg trúarbrögð eins og búddismi, hindúatrú, islam og kristni. En vegna skorts á réttlæti í samfélaginu hefur þjóðin lent í borgarastríði í fjórum sinnum frá 1983 til 2009. Í fjórða stríðinu voru fleiri en tuttugu þúsund borgarar drepnir. Aðstæðurnar eru ennþá óstöðugar og uppbygging réttlætis í samfélaginu virðist vera langt frá því að vera fullnægjandi.

Í slíkum aðstæðum hafa margir verið að vinna að því að byggja upp jákvæð samskipti meðal þjóðarbrotanna og trúarbragðanna í Sri Lanka. Sr. Dr. Rex Joseph (d. 2007) var einn af þeim og hann náði áberandi árangri í samstöðu meðal trúarhópa í Sri Lanka.

Dr. Joseph líkti ,,sambúð" mismunandi þjóðarbrota og trúarbragða við tré eins og Banyan eða Palmya Palm, en þau eru algengt tré í Sri Lanka. Þau eru ,,sambýlis"(symbiosis)tré og vaxa saman með því að láta greinar sína strjúka greinar annara trjáa. Þannig líta tvö tré út fyrir eins og eitt tré. Með því að vaxa á þennan hátt, geta trén verið sterkari fyrir vindum eða stormum. Samt eru þau sjálfstæð hvort frá öðru og þau stela ekki næringu frá öðru tré eða trufla á neinn hátt.

Dr. Joseph benti fólki í Sri Lanka á að sambýlistrén væru tákn fyrir það að hvernig þjóðin Sri Lanka ætti að vera.

Í ljósi íslensks raunveruleika

Ég held að það sé tvímælalaust einnig verkefni okkar á Íslandi að reyna að ná friði í virkri merkingu. Eins og Agnes biskup benti á, það er ófriður til staðar í þjóðfélagi okkar. Og til þess þurfum við einnig að ná réttlæti í samfélaginu. Án réttlætis er friður aðeins yfirborðslegt fyrirbæri.

Og gleymum ekki ,,sambýlistrjánum". Hér búa líka mismunandi hagsmunaðilar eins og fjölbreytileg trú- og lífsskoðunarfélög. Réttlæti má ekki vera réttlæti, aðeins fyrir suma eða fyrir sjálfa sig, heldur verður það að vera réttlæti fyrir aðra líka. Munum það, að láta óréttlæti fyrir afskiptalaust veldur ógnar friði allra  einhvern tíma í framtíðinni. Sköpum frið og lifum saman í honum.
Friður sé með oss og gleðileg jól! 

  

Gegn einelti

Á morgun, 8. nóvember, verður ,,dagur gegn einelti".

Varðandi einelti er heimaland mitt, Japan, ,,leiðandi þjóð" í neikvæðri merkingu. Einelti er bersýnilega eitt af alvarlegastum málum fyrir Japana.  Fleiri en 70.000 tilfelli eru viðurkennd sem einelti árlega í Japan.

Á árinu 2012 höfðu 200 unglinga á grunn- og framhaldsskólaaldri framið sjálfsvíg í Japan. Meðal þessara 200 voru fjögur tilfelli vegna eineltis. Þetta getur litið út fyrir að vera ekki háar tölur. 12% af þessum unglingum frömdu sjálfsvíg vegna erfiðra samskipta við foreldra sína, og 10% vegna kvíða um framtíð sína. En um 58% af þessum 200 tilfellum, eða 116 unglinga, voru ástæður ,,óþekktar".

Í hvert skipti þegar skólabarn fremur sjálfsvíg, er rætt um hvort einelti hafi verið ástæða þess eða ekki. En yfirleitt er það tilhneiging til staðar í Japan að skólayfirvald neitar tilvist eineltis af því að ef það viðurkennir einelti, verður það að bera ábyrgð á því að sér að hafa látið einelti vera.

Ef við tökum tillit til þess atriðis, gætum við sagt að fleiri tifelli sjálfsvígs hafi stafað af einelti. Persónulega trúi ég því.

Ég er ekki sérfræðingur um einelti almennt enda ég verð að játa það að ég þekki lítið um aðstæður eineltis á Íslandi. En í Japan er það oft sagt að þátttekendur í einelti skiptast í fjóra hópa. 1. Gerendur 2. Virkilegir áhorfendur  3. Hlutlausir áhorfendur 4. Þolendur.

T.d. getur staðan verið eins og: ef það eru 35 börn í skólabekk nokkrum, eru þar þrír gerendur eineltis, einn þolandi, fimm virkir áhorfendur og 26 hlutlausir áhorfendur.

Virkilegir áhorfendur eru stuðningsmenn við einelti og þeir hvetja gerendur að halda áfram einelti. Hlutlausir áhorfendur eru ekki ,,hlutlausir" í raun. Þeir eru líka að styðja einelti með því að horfa fram hjá því sem gerist fyrir augum sínum. 

Og ef ég skil rétt, er mikil áhersla lögð á að ábyrgð þessara ,,áhorfenda" í Japan eins og: ,,Enginn er ábyrgðarlaus í stöðu þar sem einelti á sér stað". 

Gildir þetta á Íslandi líka?

Mér finnst það vera mjög mikilvægt og nauðsynlegt að allir í þjóðfélaginu (þ.á.m. ég sjálfur) fræðast um mál um einelti, þar sem ,,áhugaleysi" eða ,,vanþekking" telst jú til óbeins stuðnings við einelti.  

 

Hver er nágranni minn?

Októbermánuður var liðinn. Október er alltaf svolítið annasamur hjá mér, meðal annars vegna þess að börnin mín tvö eiga þá bæði afmæli. Þegar börnin voru lítil, var hver afmælisdagur bókstaflega stór atburður og við foreldrar vorum ekki síður spennt en börnin sjálf.

Nú eru þau búin að ná tvítugsaldri og afmælisdagar þeirra að sjálfsögðu ekki jafnspennandi og þegar þau voru lítil. Samt eru þeir enn gleðilegt tilefni. Sonur minn var t.d. af tilviljun staddur á landsmóti Æ.S.K.Þ. (Æskulýðssamband þjóðkirkjunnar) á afmælisdaginn sinn og fékk blessun margra unglinga þar. Mér finnst sonur minn vera lánsamur. Slíkt er alls ekki sjálfsagt mál. Og ég er líka lánsamur sem faðir hans.

En það eru ekki allir sem geta notið gleði lífsins á sama hátt.

Einn af hælisleitendum sem ég hef samband við þessa dagana er strákur á sama aldri og sonur minn. Hann flúði heimaland sitt með fjölskyldu sinni þegar hann var sex ára en faðir hans hafði verið myrtur í stríði áður en flótti þeirra hófst.

Nágrannaþjóð tók á móti fjölskyldunni en þar mætti hún aftur ofsóknum og mismunun af landsmönnum þjóðarinnar. Eftir tíu ár, þegar strákurinn varð að táningaur, flúði hann aftur, en aleinn í þetta skiptið.

Strákurinn eyddi fimm árum í að leita að landi þar sem yfirvöld tækju upp hælismál hans. En lönd í Evrópu, sem eru þegar full af hælisleitendum, sýndu máli drengsins engan virkilegan áhuga. Hann kom til Íslands fyrir tveimur árum og hérna var málið hans tekið almennilega til skoðunar í fyrsta skipti.

Eftir tvö ár á Íslandi fékk strákurinn synjun um hælisumsókn sína frá Útlendingastofnun. Málinu hefur verið áfrýjað til ráðuneytisins en víst er að lífi hans er ekki ætlað að verða auðveldu.

Við skulum samt ekki sjá drenginn aðeins sem manneskju með slæm örlög eða vesaling. Ég hef ekki rétt til að dæma það hvort hann sé hamingjusamur eða ekki þrátt fyrir lífsreynslu hans. Hann er með eigin persónuleika og á að eiga möguleika í framtíðinni sinni eins og sérhvert ungmenni í samfélagi.

Engu að síður er það staðreynd að lífsaðstæður drengsins hafa verið allt aðrar en þær sem við eigum að venjast í okkar samfélagi. Ég tel að það sé mikilvægt að við séum meðvituð um það að það eru ekki allir sem lifa í sama umhverfi og við.

Þessi smávitund verður að hjálpa okkur að verða ekki skilningarsljó á ýmsa hluti sem við njótum daglega og tökum næstum því sem sjálfsagða. Og jafnframt mun smávitundin vonandi vekja spurningu inni í okkur sjálfum um hvers konar nágrannar við eigum að vera hverjir við aðra í heiminum.

Við getum látið erfiðleika annarra vera þeirra eigin. En stundum finnst okkur við einnig geta reynt að taka á okkur hluta af byrði nágranna okkar. Ef til vill sveiflumst við oft á milli þessara tveggja viðhorfa.

Samt hvílir spurningin yfir höfðum okkar:„Hver er nágranni minn?" ,,Hvers konar nágranni er ég?" Er það ástæðulaus yrðing mín ef ég segi að spurningin skipti okkur miklu máli núna í samfélaginu?

  

Manneskja sem á hvergi heima

Með þessari grein langar mig að vekja athygli lesenda á stöðu konu sem býr hér á landi og lífsvirði hennar. Líf hennar hefur í mörg ár verið eins og í „limbói". Hún hefur verið í vinnu og borgað skatta eins og aðrir sem hér búa undanfarin sjö ár en hins vegar hefur hún ekki aðgang að velferðarkerfinu, ekki einu sinni sjúkratryggingakerfinu. Hún getur hvorki öðlast ökuréttindi né sótt um bankalán, þar sem hún hefur ekki lögheimili hérlendis og borgaraleg réttindi hennar eru mjög takmörkuð.

Hún býr í sama samfélagi og við en hún er ekki með sömu stöðu, hún er ekki með okkur í raun. Hún er í „limbói". Hvað hefur valdið slíkri stöðu?

Á flótta

Ég fékk leyfi frá konunni til að skrifa um mál hennar. Konan heitir Lika Korinteli. Hún er georgísk og fæddist árið 1970 í Abkasíuhéraði í Georgíu. Árið 1989 var íbúafjöldi í Abkasíu um hálf milljón og 48% íbúa voru georgísk, 17% voru abkasísk og um 30% voru rússnesk eða annars lensk.

Frá og með árinu 1989 varð hreyfing sem krafðist sjálfstæðis Abkasíu frá Georgíu öflugri. Georgía varð sjálf að sjálfstæðri þjóð árið 1991 eftir upplausn Sovétríkjanna.

Árið 1992 lýsti Abkasía yfir sjálfstæði sínu en baráttan milli Abkasíu og Georgíu hélt áfram þar til árið 1994. Enn í dag segist Abkasía vera sjálfstæð þjóð á meðan Georgía telur hana hluta af georgísku þjóðinni.

Í ferli stríðsins flúðu margir georgískir íbúar Abkasíu og fóru á öruggari svæði í Georgíu. Stjórn Abkasíu ýtti undir þjóðarhreinsunarstefnu gagnvart þeim íbúum landsins sem ekki voru abkasískir og fleiri en tíu þúsund manns létust á þessu tímabili. SÞ fordæmdi þjóðarhreinsunarstefnuna en afleiðing stríðsins varð sú að íbúum Abkasíu fækkaði um tvö hundruð þúsund frá því sem áður var. Lika var meðal flóttamannanna. Foreldrar hennar voru látnir áður en hún fór á flótta.

Lika var í skjóli í Tbilisi í Georgíu sem flóttamaður og vann í smásöluturni fyrir smápeningum. Hún hélt áfram að lifa sem flóttamaður í um tíu ár en stjórn Georgíu vann ekki vel í málefnum flóttamanna eða gerði þá að venjulegum borgurum.

Allir formlegir pappírar Liku voru á skjalasafni í heimaborg hennar í Abkasíu. Safnið brann í stríðinu árið 1992 og Lika varð pappírslaus en stjórn Georgíu lét henni ekki í té nýja pappíra sem georgískum borgara. Þá ákvað ríkisstjórnin að loka skjólinu og hætta að styðja flóttamennina árið 2004. Það sem flóttamennirnir fengu frá ríkinu var ákveðin peningaupphæð, en hún var of lítil til að byrja nýtt líf. Lika sá ekkert annað í stöðunni en að flýja heimaland sitt, Georgíu. 

Á Íslandi

Lika kom til Íslands árið 2005, í leit að nýrri von, og sótti um leið um hæli. En hælisumsókn hennar var synjað af Útlendingastofnun (ÚTL) eftir hálft ár og dóms- og kirkjumálaráðuneytið staðfesti úrskurð ÚTL hálfu ári síðar.

Í ferli málsmeðferðar komu þær upplýsingar frá yfirvöldum Georgíu að þau gætu ekki borið kennsl á að Lika væri ríkisborgari í Georgíu. Þá sótti Lika um dvalarleyfi af mannúðarástæðum árið 2008 en fékk synjun frá ÚTL árið 2012 og var málinu áfrýjað til innanríkisráðuneytisins og er Lika enn að bíða eftir svari ráðuneytisins.

Lika fékk takmarkað dvalar- og atvinnuleyfi árið 2006 og síðan hefur hún stöðugt verið í vinnu. En eins og ég lýsti í upphafi eru réttindi hennar mjög takmörkuð. Auk þess verður hún að endurnýja leyfið árlega. Sem sé: Líf hennar er enn í algjörri óvissu og það er ekki hægt fyrir hana að byggja upp eigið líf eins og venjuleg manneskja gerir.

Níu ár. Lika er búin að vera á Íslandi í næstum því níu ár. Séu talin með árin sem hún eyddi sem flóttamaður í Georgíu eru það næstum tuttugu ár. Þar sem yfirvöld í Georgíu viðurkenna ekki Liku sem georgískan ríkisborgara er ekki hægt að senda hana til baka, raunar til einskis lands. Hún festist hér á Íslandi og er í rauninni orðin ríkisfangslaus.

Lika getur ekki sýnt fram á þá pappíra sem ÚTL krefst af henni. Þekkt mannréttindasamtök, „Human Rights Watch", benda á erfiðleika georgísks fólks sem bjó áður í Abkasíu við að fá formlega pappíra eins og vegabréf eða fæðingarvottorð. Hvað getur Lika gert í þessum aðstæðum, sem einstaklingur sem er hafnað af eigin föðurlandi?

Ef einhver getur komið einhverri hreyfingu á þetta „limbó" held ég að það væru íslensk yfirvöld og það eigi að vera þau. Mig langar að biðja þau um að sjá heildarmynd máls Liku.

Við vitum um stríðið í Abkasíu og flóttamennina sem streymdu þaðan til Georgíu. Það eru engar efasemdir um að Lika sé frá Abkasíu/Georgíu vegna tungumálskunnáttu og ítarlegra lýsinga um aðstæður þar. Sú staðreynd að hún hefur verið stöðugt í vinnu á Íslandi og ekki valdið neinum vandræðum ætti að vera henni til hagsbóta sem og jákvæðir vitnisburðir fólks sem þekkir hana hérlendis. Hvað vantar meira?

Að mínu mati er það mannréttindabrot að láta manneskju vera í „limbói" yfir svo langan tíma. Ég óska þess innilega að íslensk yfirvöld stígi það skref sem bjargar Liku, þar sem hún er fórnarlamb stríðs og ringulreiðar sem fylgdi því.

  

Skýr útskýring óskast

Hefði ég ekki hlustað á sögu hælisleitenda sem voru í staðnum, þá hefði ég líklega haldið að grein á DV varðandi húsaleit af lögreglu í Kópavogi þann 26. september væri bara afbökuð og  ýkt lýsing.

Í fastasvefni þegar sérsveitin braut upp hurðir

Í dag fór ég í heimsókn við hælisteitendur í Reykjanesbæ ásamt tveimur heimsóknarvinum sem voru sjálfboðalið hjá RKÍ.  Við fórum í Fit hostel og hitti um tíu hælisleitendur, en þar á meðal voru fjórir sem höfðu verið í Kópavogi þegar húsaleitin var framkvæmd og ,,handteknir" af lögreglunni.

Og saga sem þeir vitnuðu var alveg eins og fréttir DV hermdu, eða jafnvel verri að mínu mati. Einn þeirra sagði við okkur að lögreglumaður hafði sagt í staðnum: ,,This was a good experience".

Að sjálfsögðu voru þessir hælisleitendur spenntir og enn æstir. ,,Við fengum neina útskýringu þegar við vorum teknir í lögreglustöð. Við fengum neina afsökunarbeiðni."

Er það lögmætt núna að taka mann í lögreglustöð án þess að tilkynna ástæðuna?

Helga Vala lögmaður segir um mannréttindi hælisleitenda í umfjöllun DV og ég er sammála henni. En ég vil segja enn fremur þetta.

Vald lögreglunnar er mjög sterkt fyrir venjulegan einstkling og getur verið jafnvel ,,absolute power". Ef löggan gefur bílnum mínum merki ,,stöðvunar" á götu, þá stöðva ég. Ef löggan kemur í heimili mitt með erindi, mun ég taka á móti henni.

Af því að (ég held að) flestir íbúar á Íslandi heldur að Ísland sé réttarríki og lögreglan hér á skilið trausti íbúanna og virðingu.

En lögreglan tapar trausti sínu með því að haga sér eftir eigin geðþótta, þá mun ,,vald og réttlæti" breytast í bara ,,vald". Augljóst er slíkt ekki eftirsóknarvert.

Lögreglan á að sýna fram skýra útskýringu á málinu fyrir okkur í samfélaginu.

 

Sanngjörn ákvörðun fremur en ,,hrað" ákvörðunar

Þetta fréttir komu fyrir nokkrum dögum en Innanríkisráðherra tjáði sig um málefni hælisleitenda. Áhugavert.

En mig langar að gera athugasemd um (a.m.k.) eitt atriði.

Hanna Birna, ráðherrann, orðar ,,48 stunda kerfi" til þess að hraða afgreiðslu hælisumsóknar eins og gert er t.d. í Noregi.

Ef til vill virkar þetta þegar mjög einfalt mál er að ræða, en það virðist vera augljóst að tveir dagar duga ekki til þess að fjalla um flókið mál og mál sem er ekki svo einfalt og það lítur út fyrir að vera.

Ég er ekki þeirra skoðunar eins og að allir hælisleitendur skulu fá dvalarleyfi. Sumir eru ekki að leita hælis í raun eftir því sem ég er búinn að sjá sjálfur.

Það sem ég vona fyrst og fremst er það að yfirvaldin komast í sanngjarna niðurstöðu þó að afgreiðsla skuli taka lengri en 48 stundir. ,,Sanngjörn niðurstaða (sem innifelur sér ,,mannúðarlega tillitssemi") er hið eina sem óskast.    

 

Er 300 daga að afgreiða kærur